Hilandar, u starijim spisima i Hilendar je srpski pravoslavni manastir, koji se nalazi u sjevernom dijelu Svete Gore, države pravoslavnih monaha koja postoji više od hiljadu godina. Sveta Gora je smještena na Atosu, trecem kraku poluostrva Halkidiki u sjevernoj Grckoj, a manastir se nalazi na 2,5 kilometara od mora.Promatran spolja, manastir ima izgled srednjovjekovnog utvrdenja, s obzirom da je utvrden bedemima, koji su visoki i do 30 m. Spoljni zidovi su dugacki 140 m i okružuju površinu koja je skoro 75 m široka. Manastir je ovako utvrden s obzirom da je u prošlosti, kao i ostala utvrdena monaška naselja na Svetoj Gori, morao da se brani od gusara.
Manastir Hilandar je izgradio grcki monah Svetogorac, Georgije Helandarios. Manastir Hilandar su obnovili Stefan Nemanja (u monaštvu Simeon) i njegov sin Sava 1198. godine.Te godine je vizantijski car Aleksije III Andeo izdao povelju Simeonu i Savi kojom se manastir Hilandar i Svetište u Milejama daruju "da Srbima budu na vjecni poklon".Car je pristao da to ucini, pošto su bile ispunjene i ocuvane forme, i pošto je molba imala pristanak cijelog svetogorskog bratstva. Manastir je izgraden na ruševinama ranijeg vizantijskog manastira Helandariona, koji je osnovan pocetkom XI vijeka.Dijelovi tog najstarijeg Hilandara postoje i danas na jugozapadnoj strani manastira, a to su pirg Svetog Ðorda i spoljni obrambeni zid prema jugu i prema zapadu uz koji su iznutra prizidani konaci i trpezarija.U razdoblju od 1198. do 1200. godine Simeon i Sava su podigli crkvu Vavedenja Bogorodice, koja danas ne postoji, pirg Svetog Save, Kambanski pirg zvonara i keliju Svetog Simeona.Simeon i Sava su za obnovu manastira imali finansijsku podršku od velikog župana Stefana.Kada su gradevine bile gotove, sredinom 1199. godine, Nemanja je kao ktitor izdao povelju. Ovu osnivacku povelju je napisao Sava, a za nju je Nemanja dobio pristanak od velikog župana Stefana. Povelja je u originalu bila sacuvana sve do Drugog svjetskog rata, kada je stradala 06. aprila 1941. godine u bombardovanju Narodne biblioteke u Beogradu.
Sa završetkom izgradnje Simeon se preselio u Hilandar sa prilicnim brojem kaludera. Hilandaru je dodeljeno i nekoliko sela u okolini Prizrena kao metoh. U meduvremenu, Sava je ponovo od vizantijskog cara izdejstvovao novu povelju, u kojoj car u potpunosti izjednacava Hilandar sa ostalim manastirima na Svetoj gori, i daje manastiru jedan metoh, davno razrušeni manastir Zig (Ivanicu, u unutrašnjosti poluostrva Halkidiki)
Monah Simeon je nakon osam meseci boravka u Hilandaru, umro 13. februara 1200. godine, a njegovi zemni ostaci su bili jedno vreme sahranjeni u crkvi Vavedenja Bogorodice koja više ne postoji.Prema predanju iz groba svetog Simeona potice „cudesna loza“ koja uvek daje plod.Nakon oceve smrti Sava se 1199. godine preselio u Kareju, gde je podigao isposnicu. Tamo je najpre napisao „Karejski tipik“ 1199. godine i to je danas najstariji dokument koji se cuva u riznici Hilandara. Sava je 1200. godine napisao „Hilandarski Tipik“ kojim su odredene norme kaluderskog života u manastiru, kao i organizacija manastirske uprave. Tipik je napisan po ugledu na prolog tipika konstantinopoljskog manastira Bogorodice Blagodateljice.
Kralj Stefan Uroš I je 1262. godine znacajno utvrdio manastir. Hilandar je osobito pomogao kralj Milutin, koji je oko 1320. godine na mjestu stare podigao novu crkvu Vavedenja Bogorodice. U vrijeme kralja i cara Dušana Sveta Gora je došla pod njegovu vlast, a to je razdoblje najveceg prosperiteta manastira. U vijekovima turske vladavine, Hilandar su pomagali ruski carevi i moldavski kneževi u XVI vijeku, a srpska patrijarsi iz Peci u XVII vijeku. Pocetkom XIX vijeka stvorena je Kneževina Srbija, pa je nastavljena bogata tradicija hilandarsko-srpskih odnosa.
Hilandar predstavlja jedno od najznacajnijih središta srpske kulture i duhovnosti. Kroz vijekove, relativno zašticen od napada i pljackanja,u sigurnosti Svete Gore Atonske i njene autonomije, bio je pošteden sudbine koja je zadesila skoro sve druge srpske manastire. U Hilandaru je ocuvana najbogatija kolekcija originalnih starih rukopisa, ikona, fresaka, tako da on u današnje vrijeme predstavlja najznacajniju riznicu srpske srednjovjekovne kulture uopšte. Manastir se od 1988. godine, zajedno s ostalih devetnaest svetogorskih manastira, nalazi na UNESCO-voj listi svjetske baštine u sklopu spomenika srednjeg vijeka objedinjenih pod zašticenom cjelinom planine Atos.
